عید نوروز در ایران باستان / بانوان برتر

تاریخچه و آداب و رسوم عید نوروز 
عید نوروز در ایران اولین روز از سال نو و مصادف با یکم فروردین است. جشن نوروز ریشه در ایران باستان دارد و مراسمی است کهن با تاریخچه‌ی غنی که از دوران قدیم به یادگار برایمان باقی مانده است.

منشآ و پیدایش نوروز متعلق به کجاست؟
نوروز یک جشن قدیمی و کهن از اقوام متعددی است که به ارث رسیده‌ است اما شناسنامه ایرانی به خود گرفته و از آن به عنوان نماد پیوند دهنده ی افراد و اقوام ایرانی ایران یاد می‌شود. نوروز، با عنوان رسمی «روز بین‌المللی نوروز»، توسط یونسکو به عنوان میراث فرهنگی و معنوی بشر به ثبت جهانی رسیده‌ و این روز یکی از روزهای مقدس و اعیاد مذهبی زرتشتیان و بهاییان نیز به‌ شمار می‌رود.

همچنین در شاهنامه درباره نوروز اینگونه نوشته شده است: جمشید در حال گذشتن از آذربایجان بوده است که دستور می دهد برایش تختی قرار دهند، سپس با تاجی پر زرق و برق روی آن تخت می نشیند و با تابش نور خورشید به آن تاج زرین، روشنایی و نور فراوانی دنیا را فرا میگیرد و به خاطر شادمانی مردم آن روز را نوروز می نامند.

فروردین
ماه فروردین به فروهر ها یا فروشی ها تعلق دارد. جشن نوروز نیز در واقع نمادی از سالگرد بیداری طبیعت از خواب زمستانی است که به حیات منتهی می شود. فروهر یکی از نیروهای غیر مادی در وجود انسان است و در واقع نوعی همزاد آدمیان که پیش از آفرینش مادی مردمان در جهان مینوی به وجود می آید و بعد از مرگ آدمیان نیز دوباره به جای نخستین خویش باز می گردد. در تاریخچه و آداب و رسوم عید نوروز نوشته شده است که ایرانیان باستان تنها قهرمان را فروهر می دانستند اما بعدها پرهیزگاران نیز از این نعمت برخوردار شدند. آن ها سالی یک بار برای دیدار بازماندگانشان در خانه های خویش فرود می آیند و اگر خانه را درخشان تمیز ببینند، ورود آن ها موجب خیر و برکت خواهد شد. اگر خانه را در هم و آشفته ببینند، برای آن ها طلب برکت نخواهند کرد.

عید نوروز چیست؟
تاریخچه و آداب و رسوم عید نوروز این روز در ایران و افغانستان نوید‌ دهنده سال جدید است. نوروز در کشورهایی مثل تاجیکستان، روسیه، ترکمنستان، هند، پاکستان، قرقیزستان، سوریه، عراق، گرجستان، جمهوری آذربایجان، آلبانی، چین و ازبکستان تعطیل رسمی است و مردم به جشن و پایکوبی می‌پردازند. ما این جشن باستانی و کهن را از اقوام مختلفی در منطقه به ارث برده‌ایم. جشنی که با رنگ و بویی ویژه، هویتی ایرانی گرفته و نماد پیوند اقوام و مردمان ایران است. نوروز را شروع رستاخیر طبیعت، موعد رویش و تولد نباتات می‌دانیم و باورمان بر این است که همگام با طبیعت، ما نیز باید روزگار نو و تازه‌ای را با روح و روان تازه و پوشیدن لباس نو آغاز کنیم. شروع جشن نوروز با اعتدال بهاری همزمان است. موعدی که خورشید در حرکت ظاهری‌اش در ابتدای برج حمل، استوای زمین را قطع می‌کند و ساعات روز و شب با هم برابر می‌شود. در تقویم خورشیدی، لحظه تحویل سال، اولین روز (هرمز روز یا اورمزد روز) از ماه فروردین شمرده می‌شود.اب و رسوم پیش از نوروز در ایران | سنت استقبال از بهار
سال روزهای پایانی خود را تجربه می کند و تقویم خبر از آمدن نوروز می دهد. مردم سرزمین مان به تکاپو افتاده اند تا از آداب و رسوم پیش از نوروز در ایران جا نمانند و سنت ها را به جای بیاورند. همه کم و بیش آداب قبل از رسیدن سال نو را می دانند و از ماه ها قبل برای اجرای شان برنامه ریزی می کنند. باید همه چیز مهیای آمدن بهار و برپا شدن خوان نوروزی شود؛ برای همین است که کسی چیزی برای اجرای آداب عید نوروز کم نمی گذارد و همه تمام توان شان را در هر چه بهتر اجرا کردن رسم ها به کار می گیرند؛ آیین هایی که از گذشته تا به امروز تغییرات زیادی به خود دیده اند.

آنچه که از مراسم پیش از نوروز برجای مانده است

امروزه همه با نزدیک شدن به سال نو به کارهای خاصی مشغول می شوند که همگی آنها از گذشته های دور به یادگار مانده اند. این مراسم عبارتند از:

۱- خانه تکانی | زدودن آلودگی ها

اواسط بهمن که از راه می رسد کم کم ذهن خانم خانه به شستن، تمیز کردن، وسایل نو خریدن، تعمیر کردن ابزارها، شستن فرش‌ها و لباس‌ها مشغول می شود. طبق رسم دیرین، برنامه ریزی برای خانه تکانی را خانم خانه برعهده می گیرد؛ اما کسی نباید از زیر کار در برود و این مراسم مشارکت همه اعضای خانواده را می طلبد.

دلیل این خانه تکانی چیست؟ در ایران باستان اعتقاد بر این بود که نباید هیچ گونه آلودگی از سال پیش، بر جسم و جان خانه باقی بماند و باید سال نو در محیطی پاکیزه برای اعضای خانواده آغاز شود.

بهتر است در این میان فراموش نکنیم که خانه تنها یک نمود بیرونی از زندگی ماست و آنچه اهمیت دارد این است که با دلی پاک و عاری از هر گونه کینه و نفرت به استقبال عید نوروز برویم.

2- خریدهای نوروزی 

با آغاز ماه اسفند بازارها و مراکز خرید رنگ دیگری به خود می گیرند. همهمه ای در بازارها و خیابان ها برپا می شود و بساط دست فروشان در همه جا به چشم می خورد. هرکس بسته به وسع مالی خود سعی می کند تکه ای لباس نو بخرد و وسایل پذیرایی از مهمانان عید نوروز را آماده کند. در این میان بسیاری به فکر نو کردن وسایل زندگی شان می افتند و دوست دارند با ورود به سال نو تعدادی لوازم نو نیز در خانه داشته باشند.

آجیل، میوه و شیرینی هم قسمت های خوشمزه این خرید هستند که در بخش پایانی از فهرست خریدهای نوروزی قرار دارند و معمولا دیرتر از همه اقلام دیگر تهیه می شوند.

3- از راه رسیدن حاجی فیروز و عمو نوروز

حاجی فیروز یک چهره شناخته شده در فرهنگ فولکلور ایرانی است که در روزهای پایانی سال، به شهرها و روستاها می آید تا خبر رسیدن نوروز را به مردم بدهد. حاجی فیروز مردی لاغراندام است که کلاه دوکی بر سر دارد و گیوه های نوک تیز با لباسی سُرخ برتن می کند. او یک دایره‌ زنگی یا تنبک در دست می گیرد و به رقص، شیرین‌کاری و خواندن آواز می پردازد و هرکس می تواند بسته به وسع خود مقداری پول به او پرداخت کند.

به جز حاجی فیروز، چهره فولکلور دیگری نیز در خیابان ها به چشم می خورد که آمدن سال نو را نوید می دهد و با نام عمو نوروز یا بابا نوروز شناخته می شود. این شخصیت افسانه ای به همراه حاجی فیروز می آید و در شهرها و روستاها به گردش می پردازد. از ویژگی های ظاهری او می توان به مو و ریش سفید، کلاه نمدی، کمربند ابریشمی آبی، شال سفید، شلوار کتان و گیوه تخت‌ نازکش اشاره کرد.

4- کاشتن سبزه

سبزه کهن ترین و بارزترین نمادی است که بر سر سفره هفت سین قرار می دهیم. اهمیت این نماد به حدی است که در گذشته های دور و در ایران باستان، 25 روز مانده به پایان سال، دوازده ستون از خشت خام در میدان شهر می ساختند تا به نشانه ۱۲ ماه سال بر روی هریک دانه یا غله ای بکارند. گندم، جو، برنج، باقلا، کاجیله (گیاهی از تیره‌ مرکبات)، ارزن، ذرت، لوبیا، نخود، کنجد، عدس و ماش را بر روی هر یک از این ستون ها سبز می کردند. مردم در ششمین روز فروردین، شادی کنان این سبزه ها را می کندند و جشنی برپا می ساختند.

درست است که امروزه دیگر خبری از آن ستون ها نیست؛ اما هنوز هم بسیاری در خانه های شان رسم سبزه سبز کردن را انجام می دهند و ده روز یا دو هفته پیش از نوروز، در ظرف‌های کوچک و بزرگ دانه‌هایی چون گندم، عدس، ماش و … را سبز می کنند تا بر سر سفره هفت سین قرار گیرد.

5- پنجشنبه آخر سال

یادکردن از رفتگان یکی دیگر از مراسم استقبال از نوروز است که از دیرباز میان مردم رواج دارد. این مراسم برای آنهایی که به تازگی و در طول سال گذشته عزیزی را از دست داده اند، رنگ و بوی دیگری دارد و از اهمیت خاصی برخوردار است.حتا برخی سبزه و وسایل هفت سین یا نمادهایی از نوروز را بر مزار رفتگان می نهند تا روح آنها را در شادی این جشن سهیم کنند.

برای آنکه سال با حال و هوایی معنوی خاتمه یابد، به جز زیارت اهل قبور، رفتن به زیارتگاه‌ها و امامزاده ها و مزار شهدا نیز در این روز انجام می شود و اماکن متبرکه را مملو از جمعیت می کند.

6- سمنوپزون

سمنو یکی از اجزای خوشمزه سفره هفت سین است که در بسیاری از مناطق ایران طی مراسم خاصی طبخ می شود. اعضای خانواده و دوستان دور هم جمع می شوند و با خواندن آوازهای خاص و حتی برگزاری رقص های محلی سمنوی هفت سین را تهیه می کنند.

جوانه گندم و آرد مواد اصلی تشکیل دهنده این خوراکی هستند که علاوه بر نقش نمادین در هفت سین، خواص زیادی نیز برای سلامتی انسان دارد.

7- آماده سازی و وسایل هفت سین 

سفره هفت سین مهم ترین نماد نوروز است که در خانه ها برپا می شود. از دیرباز این سفره رنگین، ۷ روییدنی و خوراکی که با حرف "سین" شروع می شوند را در خود دارد: سیب، سبزه، سنجد، سماق، سیر، سرکه و سمنو.

علاوه بر این خوراکی ها، قرآن، آینه، شمع، تخم‌مرغ رنگ شده، ماهی قرمز، نان و سبزی، گلاب، گل، سکه و ... نیز بر سر این سفره قرار می گیرند. جالب است بدانید که مردم هر شهر و دیار به گونه ای متفاوت این سفره را می آرایند و سعی می کنند به بهترین شکل آن را آماده کنند.

هر سین در سفره هفت سین نماد چیست؟

سیب: سیب نماد سلامتی و تندرستی بوده و وجود آن در میان هفت سین به منظور تندرستی اعضای خانواده در سال جدید است تا آن ها را از گزند آسیب و بیماری حفظ نماید.
سبزه: زیباترین نماد سفره هفت سین، سبزه است که نماد حیات و شادابی می باشد. اغلب ایرانیان از این نماد به منظور داشتن سالی شاد و با طراوت استفاده می کنند. سبزه همچنین نماد فرشته اردیبهشت است.
سمنو: سمنو سَمبل خیر و برکت است. ایرانیان چند روز پیش از شروع سال جدید این ماده را از پخت جوانه های گندم تهیه می کنند و معتقدند که قرار گیری آن بر روی سفره هفت سین، سبب افزونی نعمت و برکت در زندگی آن ها خواهد شد.
سرکه: سرکه نماد جاودانگی است. در گذشته از سرکه برای باطل کردن سحر و جادو استفاده می شده است. قرار گرفتن این نماد بر روی سفره هفت سین سبب خواهد شد تا ناملایمات سال نو از بین برود.
سیر: سیر سَمبل اهورا مزدا و نمادی از تندرستی و سلامت است. اغلب پیشینیان از خواص دارویی سیر به منظور درمان برخی از بیماری ها استفاده می نمودند؛ از این رو می توان از این ماده برای داشتن سالی بدون بیماری بر روی سفره هفت سین استفاده نمود.
سکه: سکه یکی از نمادهای رزق و روزی است. افراد سکه را در میان سفره خود جای داده اند تا در سال جدید از درآمد مناسبی برخوردار گردند و روزی آن ها از سوی خداوند افزایش یابد.
سماق: نماد و چاشنی شادی و صبر و استقامت سماق است. وجود این ماده بر روی سفره هفت سین به این منظور بوده است که سال پیش رو را با نهایت شادی و استقامت در برابر سختی ها دنبال نماییم.
سنجد: سنجد با دو نماد در میان افراد شناخته می شود. اغلب مردم سنجد را نماد عشق و دلباختگی می دانند و آن را به منظور افزایش علاقه در بین اعضای خانواده، بر روی سفره هفت سین قرار می دهند. اما برخی دیگر از افراد معتقدند که سنجد نماد گرایش به عقلانیت است؛ از این رو قرار دادن آن بر روی سفره می تواند سبب شود تا تمام تصمیمات فرد در سال جدید بر اساس عقلانیت صورت پذیرد.

8-چهارشنبه سوری | برافروختن آتش در پایان سال

غروب آ‌خرین سه شنبه سال به چهارشنبه سوری مشهور است و در این شب مراسم مختلفی انجام می گیرد. اصلی ترین مراسم، برپا کردن آتش و  پریدن از روی آن است که در همه نقاط کشور برگزار می شود. مردم در شهرها و روستاها جشنی برپا می کنند و نشاط و شادمانی در همه جا به چشم می خورد.

9- خوردن سبزی پلو | طعم تازگی و نشاط

به شب پیش از سال تحویل شب عرفه می گویند و در طی آن از خانه ها، بوی سبزی پلو با کوکوسبزی، سیر تازه و ماهی به مشام می رسد. در قدیم، آنهایی که توانمندتر بودند برنج، روغن، ماهی و تخم مرغ برای مستمندان تهیه می کردند تا آنها نیز بتوانند از این شب بهره ببرند.

اعتقاد بر این است که خوردن این غذا در این شب، دل را زنده می کند و نشاط و سرزندگی به همراه می آورد. امروزه تهیه ماهی بسیار آسان است اما در گذشته امکان تهیه آن به این راحتی وجود نداشت پس آن را بعد از صید در آ‌ب نمک غلیظ می خواباندند، دود می دادند و خشک و نمک سود می کردند تا ماهی دودی تهیه کنند و در شب عید به مصرف برسانند.

برخی آداب و رسوم جالب پیش از نوروز در شهرهای ایران

مردم سراسر ایران به گونه ای خاص به استقبال نوروز می روند؛ اما در این مطلب به گوشه ای از آنها اشاره می کنیم:

* در ترکمن صحرا، رسم بر این است که پس از خانه تکانی با نخ سفید و سیاه، اسپند، نظر چشم، منجوق، نمک و نوعی چوب به نام داغدان وسیله ای می سازند و آن را به نشانه برکت از بالای در خانه آویزان می کنند.

* در ورامین از حدود بیست روز پیش از عید، مراسم سمنو پزان برگزار می شود و زنان در طی پخت آن از حضرت زهرا حاجت می خواهند. آنها در روز پخت سمنو آش نیز خیرات می کنند و همچنین معتقدند که مردها و افراد ناپاک نباید به گندم خیس خورده سمنو نگاه کنند.

* در کردستان مردم با رسم کوسه گردی به استقبال نوروز می روند. در این مراسم فردی در آخرین روزهای پیش از عید با لباسی مانند کوسه در میان مردم می گردد تا باعث سرگرمی و تفریح و خنده آنها شود؛ اما همین طنز از عمیق ترین واقعیات تلخ جامعه سخن می گوید و دردها و رنج ها و آرزوهای تحقق نیافته یک قوم را بازگو می کند.

* در همدان سبزه انداختن با وسواس زیادی انجام می شود. آنها در گذشته معتقد بودند که دانه سبزه هفت سین، باید از فرد مومنی خریداری شود تا رشد بهتر سبزه و محصول بیشتر در سال آینده را به ارمغان آورد. در این میان اگر فروشنده ای مغازه ای به سوی قبله داشت فروش بیشتری را تجربه می کرد.

* همدانی ها، پیش از عید نوروز غذایی به نام قوت خدر نبی یا غذای خضر نبی می خورند که از ترکیب نان خشک، گردو، پنیر و شیر تهیه می شود. در گذشته باور بر این بود که با خوردن این غذا، حضرت خضر بر فرد نظر می کند.

* در ماسال، در صبح روز چهارشنبه پیش از نوروز، سه تا هفت مرتبه از روی رودخانه می پرند و طلب سلامتی خود و خانواده شان می کنند.

* در شفت، مردم با مراسم زیبای عروس گوله به استقبال نوروز می روند. عروس گوله یا گل عروس، نمایشی است که در آن غول، پیربابو و نازخانم نقش اصلی را برعهده دارند. غول نشانه ای از سیاهی و زمستان و پیربابو، نماد باغبانی و زیبایی بهار است . موضوع این نمایش دعوای غول و پیربابو بر سر نازخانم است که در نهایت به کشتی بین این دو می‌انجامد. زمان برگزاری نمایش از حدود نیمه دوم اسفند ماه آغاز می شود و برگزارکنندگان آن هدایایی مثل برنج، تخم مرغ، شیرینی و گاهی هم پول دریافت می کنند.

* در قوچان، هفده روز پیش از آمدن بهار، به دشت و صحرا می روند و سنگی را در محلی قرار می دهند. آنها یک یا دو هفته پس از عید دوباره به سراغ سنگ می آیند و اگر در زیر آن گیاه یا حشره ای ببینند آن را به نشان سال پر خیر و برکت می پندارند.

* همچنین در فرهنگ قوچانی ها دو روز مانده به شب اول فروردین، به روز عرفه یا روز اموات مشهور است. آنها در این روز به یاد درگذشتگان شیر برنج تهیه می کنند و خیرات می دهند.

* در برخی از شهرهای آذربایجان، در روز خاصی سبزه کاشته می شود. آنها سومین چهارشنبه اسفندماه به خیس کردن و کاشتن گندم و عدس برای سبزه‌های نوروزی اختصاص می دهند.

زمان تحویل سال ۱۴۰۲

ساعت ۰۰ و ۵۴ دقیقه بامداد

در  روز سه شنبه ۱ فروردین ۱۴۰۲ هجری شمسی